Önsöz
Değerli okurlarımız,
düzenli olarak kuaföre veya saç stilistine gitmek, günümüzde günlük hayatımızın bir parçası olmuştur. Bunu yaparken, sunulan hizmetler basit bir saç kesimini aşar ve örneğin, saç boyamasını veya perma yapımını kapsar. Bunu yaparken, kullanılan boya maddelerinin kalıcı olmaları için veya saç yapısını kıvırcıktan düz saça veya bunun tersi olarak, değiştiren maddeler kullanılmaktadır. Ancak bu tür uygulamalar için hangi kimyasalların kullanıldığı her halde çok az müşteri tarafından bilinir.
Uygulayıcı kuaförler günümüzdeki boya maddelerinin her ne kadar “hassas” olduğuna vurgu yapsalar da, bu tür uygulamaların etkinliği daima agresif ve sağlığa zarar verme potansiyeli taşır. Örneğin, saç rengini daima değiştirebilmek için, saç yapısının daima “açılması” gerekir. Ama bu durum saç ve taşıyıcıları için tam olarak hangi anlama gelir?
Yeni metnimde bu sorulara bir kaç cevap sunmak istiyorum. Bunun için ilk olarak saçların ne olduğunu ve hangi biyolojik fonksiyonu yerine getirdiklerine açıklık getireceğim. Bunun takibinde saçlara boya maddeleri uygulanırken, perma yaparken veya düzleştirirken tam olarak neler olduğunu sizin için saçlarının krokisini çizerek açıklamak istiyorum. Son olarak, bu tür uygulamaların saç yapısı ve saç stabilizesi için ne anlama geldiğini ve bir sonraki kuaför randevunuz da nelere dikkat etmeniz gerektiğini belirteceğim.
Bu anlamda okurken zevk duymanızı diliyorum!
İçten dileklerimle
Angela Lehmann
Saçlar nedir?
Saçlar genel olarak sadece memeli hayvanlarda bulunan nasırlı kıllardan oluşur. Bunların bir kaçını örneğin, köpek veya kedi tüyleri oluştururken, farklı saç şekilleri ayırt edilebilir. Ancak diğer yandan bir kirpinin dikenleri de biyolojik yönden saçtır. Saçlar insanların neredeyse her vücut bölgesinde bulunurken; bunların istisnalarını örneğin, dudak, ayak tabanı, avuçlar, cinsel organların bazı bölgeleri, parmak içleri ve memeler oluşturur.
İnsan saçının yapısı: 1. Medulla, 2. Korteks, 3 Kütiküla, 4. Keratin α-heliks, 5. Disülfür
Vücutta bulunan tüm saçların yapısı üç tabakadan oluşur. Saçların içini ilik dokusu yapılandırır. Bu tabakaya medulla adı verilmiştir. Bunun üstündeki tabaka korteks diye adlandırılır. Bu tabaka saçın yaklaşık %80 orantısını oluşturur. Bu tabaka genel olarak, proteinlerin bir türü olan keratinlerden oluşur ve saçların ve tırnakların temel maddesidir. Bu bölüm, kuaförlerin uygulamalarından genel olarak etkilenen saç tabakasıdır. Saç korteksi ayrıca saç pigmentlerini içerir. Bunlar, saçlara doğal rengini veren biyolojik boyalardır. Bu renkler, insanlarda siyahtan beyaza kadar ve kahverengi üzerinden çeşitli kırmızı tonlar aralarında değişebilir. Bu arada, saç korteksin yapısı saçın sağlamlığını ve esnekliğini belirler. Korteksin etrafında, pul tabakası olarak da adlandırılan, kutikula bulunur. Bu tabaka, çam kozalağı gibi saç bitişine yönlenmiş, ölü nasırlı deri hücrelerinden oluşur. Kutikuların görünümü, saçların sağlık durumuna ilişkin çok önemli ipuçları verir: Pullar, sağlıklı saçlarda sıkıca birbirine sarılıdır ve boşluksuz iç içe kenetlidir. Bu durum saçlara parlaklık ve canlı görünüm sağlar. Bunun aksine, değişen su içeriğinden veya pH-değerinden dolayı kutikula yapısı değişirse, pul tabakasının açılma ihtimali meydana gelir. Bunun ardından, pulların her biri tam olarak birbirine kenetlenemediğinden dolayı ışık gerektiğince yansıtılamaz. Sonuç olarak saç daha az parlar ve donuk ve cansız görünür.
Disülfür köprülü keratin strüktür formulü
Saçın yapısını genel olarak oluşturan keratin, aynı zamanda önemli biçimde saçların strüktürünü belirlerler. Bu proteinlerin strüktürü üzerinden saçların düz veya dalgalı olmaları belirlenir. Saçların eliptik veya düz saç foliküllerindenuzadığına dair sorusunun yanı sıra saç dokusunun özelliğini disülfür köprülerinin belirlemeleridir. Bunlar, Keratinleri oluşturan amino asitlerin oluşturduğu kimyasal strüktürlerdir. Bu arada, bir disülfür köprüsünü daima birbirine az ya da çok uzaklıkta olan amino asitlerin iki kükürt atomları oluşturur. Disülfür köprülerin oksitlenmiş (-S-S-) ya da düşük durumda (-SH) olmaları, saçların dalgalı veya düz olduğunu belirlediği için bu bilgi kuaför için özellikle önemlidir. Aşağıdaki „disülfür köprülü keratin strüktür formulü” resmi buna açıklık getirmeyi amaçlıyor.
Saçların fonksiyonları nedir?
Saçlar biyolojik olarak birçok fonksiyon yerine getiriyor. Ancak insan için yalnız ısı regülasyonu ve güneşten korunma fonksiyonu alakalıdır. Örneğin, saç pigmentlerinin imkan verdiği kamuflaj koruma fonksiyonu daha çok hayvanların dünyasında önem taşıyor. Saçların görünümü ve rengi, insan kültüründe ise özellikle estetik ve moda fonksiyonu olarak anlam taşır. Saçların görünümü çeşitli kültürlerde sosyokültürel anlam taşır ve böylece, örneğin bir insanı belirli bir sosyal sınıfa veya kasta sınıflandırır. Bu konuda örneğin, üyelerinin genellikle ilginç saç modelleri ve saç renkleri ile ortaya çıkan pank kültürü sayılabilir. Genel olarak, saçların görünümünün bir insanın sosyal kökenini belirleyen en eski araç olduğu vurgulanabilir.
Saç tellerinin her birinin kökü ufak kaslar ile kaplı olduğu da önemlidir. Bu kas kasıldığında saçları ayağa kaldırır ve böylece karakteristik olarak tüyleri ürpermiş durum meydana gelir. Bu durumda saç kasının kasılması, saçın kendi sinir lifi ile gerçekleşir. Örneğin, kuaförün kısalttığı ve saçın bir parçasını oluşturan saç şaftı ise, bu sinirleri içermez. Başka türlü olsaydı, saç kesimi bir hayli ağrılı bir konu olurdu.
Saçlar nasıl uzar?
İnsanının saç gelişmesi daha henüz doğmadan başlar. İleride içinden saç uzayacak olan saç folikülleri, ana karnında oluşmaya başlar. Bu arada her insanda aşağı yukarı bir şempanze kadar saç folikülleri bulunur. Ancak bu yakın memeli hayvan akrabalara göre insanların her bir saç folikülünden saç uzamaz.
Biyolojik olarak lanugo ve terminal saçlar ayırt edilebilir. Lanuga ise kendine göre, ince tüy ve yün saçlara ayırt edilebilir. İnce tüy, dördüncü cenin ayından (4. Gebelik ayı) itibaren oluşturulur. İnce tüyler kısa, ince ve pigmentsizdir. Altı aylıktan itibaren ince tüylerin yerini yün saçlar alır. Bu tüyler biraz daha kaba ve hafiften renkli olurlar. Yün saçların yerini, erkeklerde cinsel hormonlardan dolayı önemli derecede terminal saçlar alırken, kadınların vücutlarının aşağı yukarı üçte ikisi yün saçlar ile kaplanır ve bir ömür boyu kalır. Terminal saçlar daha kalın ve pigmentlidir. Terminal saç ayrıca vücut bölümlerine göre ayırt edilebilir. Kafa saçının, kaşların veya koltuk kıllarının farklı görünümü bu durumdan ibarettir.
Saçların uzaması yaşamın büyük bir kısmında döngüsel olarak gerçekleşir. Bu sırada üç farklı bölüm birbirinden ayırt edilebilir: anagen-, katagen- ve telojen aşaması. Anajen aşamasında saçın kökü tekrar oluşturulur ve saç üretimine geçilir. Bu aşama insan kafa saçında iki ila altı yıl arası sürer. Bu aşamayı, saçların sürekli uzaması belirlerken, kafa saçı ayda yaklaşık bir santimetre uzar. Bunu takip eden katajen aşamasında, hücre matrisi, hücre bölünmesini durdurur. Sonrasında saç folikülü daralır ve kısalır. Aynı anda saçın meme başı ile saç şaftı ayrılır ve böylece saç dökülmesine sebep olur. İnsanların tüm kafa saçlarının yaklaşık yüzde biri bu büyüme aşamasındadır. Dönemin son aşaması olan telegon aşamasında, saç üretimini beraberinde getiren folikül, kendini rejenere eder ve hücre bölünmesi tekrar yeniden başlar. Saç döneminin bu aşaması iki ve dört ay arası sürerken, saçların yüzde 18’i bu dönemde bulunur.
Saçların her birinin hangi büyüme aşamasında oldukları, bir trikogram ile tespit edilebilir. Bu işlemde alın başlangıcından bir kaç saç koparılır ve saç kökleri mikroskobik olarak muayene edilir. Bu yöntem ile, örneğin alopesi gibi belirli fizyolojik değişiklikler araştırılır.